Het Marineterrein is al 10 jaar een broeinest van stedelijke innovatie en culturele uitwisseling. Tussen de oude gebouwen en moderne experimenten speelt kunst een verbindende rol. Kunst kan de aard van deze plek verbeelden, en laten zien welke richting we op gaan. Voor de transitie die op het Marineterrein plaatsvindt, is dat onmisbaar.
Communitymanager Jacqueline Verheugen is vanaf het begin betrokken geweest bij de ontwikkeling van het Marineterrein. Ze was erbij toen de eerste gebouwen werden overgedragen door Defensie.
“We kregen letterlijk een bak met sleutels en dat was het. Veel succes ermee. We wisten helemaal niet wat er allemaal gebeurde op het terrein. En dat is wel heel erg belangrijk, want anders dan ga je maar wat doen terwijl je niet weet op welke plek je bent.”
Met het openen van de poort voor het publiek in 2015 werd daarom een literaire verkenning over het Marineterrein gepubliceerd: Het Land binnen de muren. Het boekje, met vijf verhalen van verschillende schrijvers, was een belangrijk begin voor het ontsluiten van het DNA van het terrein.
“Daar stonden natuurlijk dingen in die ik helemaal niet wist. Bijvoorbeeld dat er militairen terug van missie kwamen op het Marineterrein om op adem te komen. En er daar met elkaar over praten. Het was dus ook een veilige plek voor militairen.”
De ontwikkeling van het Marineterrein gaat stapsgewijs en adaptief. Dat betekent dat je niet altijd weet hoe iets eruit zal gaan zien, maar dat je ergens naartoe werkt vanuit waarden. Er werden regelmatig kunstenaars uitgenodigd om de diepte in te gaan en het onbekende verleden, maar ook de stad in transitie te verbeelden.
“Elk kunstwerk, groot en klein, heeft bijgedragen aan wat ik ‘soul-searching’ voor het terrein noem. Kunst heeft ons heel erg geholpen te begrijpen wat deze plek betekent en hoe we ons tot haar verhouden.”
Niet alleen onafhankelijke kunstenaars en creatieven legden de ziel van het terrein bloot. Via de organisaties van de AHK op het Marineterrein zijn er ook veel studenten actief. Zo maakten alumni van de Breitner Academie een lichtkunstwerk voor het Marineterrein en onderzochten studenten van de Reinwardt Academie manieren om het culturele erfgoed zichtbaar te maken.
“We onderzoeken hoe we kunst en cultuur op het terrein laagdrempeliger kunnen maken. Het culturele, hoogopgeleide publiek komt heus wel. Ik denk dat het onze taak is om iedereen bij het terrein te betrekken en er een rol in te laten spelen.”
De recente verbouwing van de Schietbaan speelt ook een belangrijke rol. De Schietbaan was een donkere uithoek van het terrein, maar heeft nu een uitnodigende functie gekregen als plek waar mensen elkaar ontmoeten, plezier maken en kunst beleven.
“De Schietbaan is dé plek voor creatieve projecten. Zet er een kunstenaar in en die gaat los, die gaat iets maken, met geluid, met lasers, met rook of weet ik veel wat, met rare dingen. En dat gaat na de verbouwing van de Schietbaan gelukkig door. Ik denk dat het heel belangrijk is dat die culturele component van het Marineterrein meer aandacht krijgt. Het gebied heeft een interessante geschiedenis en een heel eigen karakter. Dat soort dingen moeten we koesteren en kunstenaars kunnen daar uitdrukking aan geven.”
Een van de projecten die in de Schietbaan terechtkwam, was de armada van marineschepen van beeldend kunstenaar Tilmann Meyer-Faje. De natte klei die hij – bewust – gebruikte voor zijn installatie is eigenlijk helemaal niet geschikt voor de rechte vlakken en harde lijnen van oorlogsschepen.
“Het allermooiste vond ik de gekleide armada van keramiek. Dat was zo gaaf. Oorlogsschepen zien er allemaal hetzelfde uit, of ze nou van de vijand zijn of van onszelf, en die moeten het dan tegen elkaar opnemen. De kunstenaar heeft geprobeerd de absurditeit daarvan te verbeelden. Tijdens het maakproces liet hij scheuren ontstaan in de bepantsering van de schepen. Dus het werd een soort slordige, uitgezakte oorlogsvloot. Die vormtaal was vertederend en vernederend tegelijk. Dat vond ik briljant, en het zag er ook nog eens een keertje geweldig uit in de Schietbaan.”
De Commandantswoning op het Marineterrein is nog zo’n bijzonder plek met een rijke historie. De commandant van het Marineterrein woonde en werkte hier en belangrijke besluiten werden hier genomen.
“Het is de plek waar vroeger de generaals, achter een hele dikke heg, sigaren rokend de meest spannende dingen aan het bespreken waren. Nu komen er nog steeds mensen bij elkaar om spannende dingen te bespreken. Die mensen wil ik laten voelen waar we vandaan komen en waar we naartoe gaan. Ik vind het belangrijk dat als je in de Commandantszaal komt, je een beetje geïnspireerd wordt.”
In de zaal in de Commandantswoning hangt daarom nu een overzichtsexpositie van een aantal geselecteerde werken die belangrijk zijn geweest voor de ontwikkeling van het Marineterrein. Jacqueline cureerde de expositie en maakte een overzicht van kunstwerken die de ziel van het Marineterrein hebben helpen vormen. Een van haar favorieten is een kunstwerk dat maar heel eventjes heeft bestaan.
“De dichtregels op de Knik. Daar stond een vestingsbolwerk dat naar buiten uitkeek. Daarom zit er nog steeds een knik in de straat, die zorgt voor een soort verbinding. En dat die dichtregels dan zeggen ‘Kom maar binnen’, dat vond ik ontzettend mooi.”
