Sta jij op straat weleens stil bij je digitale rechten?

Het is verkiezingstijd en dus is het volgens architect en future city maker Tom van Arman nu tijd om na te denken over de invloed die dataverzameling heeft op ons leven en op de openbare ruimte. Voordat het te laat is. 

We zijn inmiddels gewend aan de pop-ups bij het bezoeken van een website: Accepteert u cookies? We krijgen de keuze of een website of app onze gegevens opslaat. Maar in de openbare ruimte krijgen we die keuze niet, terwijl ook daar data van ons worden opgeslagen, vertelt Tom van Arman. ‘Er zijn 1,5 miljoen camera’s in de openbare ruimte in Nederland en slechts 2 procent daarvan is eigendom van de overheid. Nu camera’s steeds “slimmer” worden, worden de vragen van wie die camera’s dan wél zijn en wat er met de data die ze verzamelen gebeurt steeds belangrijker.’ 

Surveillancestaat of datahandel
Er is volgens Tom een verschuiving gaande: we moeten ons niet langer alleen druk maken over het beschermen van onze digitale rechten op internet, maar nu ook op straat. ‘We moeten ons nu afvragen in wat voor stad we in de toekomst willen leven. Technologie waarmee data kunnen worden verzameld, ontwikkelt zich razendsnel en dus moet er beleid komen over hoe we daarmee om moeten gaan. Als ik mensen vraag wat ze van camera’s in de openbare ruimte vinden, krijg ik vaak dezelfde antwoorden: “Mijn telefoon weet toch ook altijd waar ik ben” of “Ik heb niks te verbergen.” Daarmee laat je de grote beslissingen als wie er data mogen verzamelen en wat daarmee gebeurt bij de overheid of grote techbedrijven en dreigt het gevaar van een surveillancestaat als China of commerciële handel in data zoals in de VS.’

Baas over eigen data
We moeten kortom de baas blijven over onze eigen data. Maar hoe? ‘In eerste instantie moeten we onderzoeken wat we als samenleving acceptabel vinden. Dataverzameling kan ook heel nuttig zijn dus moeten we een balans vinden. Daarom testen we nu allerlei manieren van dataverzameling op het Marineterrein en gaan we met bezoekers in gesprek over wat zij van bijvoorbeeld slimme camera’s vinden. Het is belangrijk om nu spelregels te bepalen waarop beleid gebaseerd kan worden.’

Flitsopkomst flitsbezorgers
‘Want als het eenmaal te laat is, kan het ontzettend moeilijk zijn om bepaalde stappen terug te draaien. Kijk bijvoorbeeld naar flitsbezorgers. Een jaar geleden had nog niemand ervan gehoord en nu krioelen de straten met bezorgers op scooters en fietsen en schieten de dark stores als paddenstoelen uit de grond in woonwijken. Geen goede ontwikkeling, maar er was geen beleid om het tegen te houden en nu zitten we ermee opgescheept. We moeten voorkomen dat een dergelijke ontwikkeling zich voordoet als het gaat om onze digitale rechten. Het is dus belangrijk dat we ons bewust zijn van de gevaren en de mogelijkheden die dataverzameling bieden, en dit ook meewegen als we in het stemhokje staan.’

Dit artikel kwam tot stand naar aanleiding van het Verkiezingsgesprek Privacy in de publieke ruimte bij architectuurcentrum Arcam. Tom is bij Arcam architect in residence en was een van de sprekers tijdens deze bijeenkomst.

Tekst: Sjoerd Ponstein