Hoe beschermen we onze digitale rechten?

Camera’s in de publieke ruimte, je ziet ze steeds meer. Ze worden ingezet om verkeersbewegingen te meten of drukte in kaart te brengen, zo ook op Marineterrein Amsterdam. Maar hoe voorkomen we in de toekomst een ‘Big Brother-achtig scenario’ en waarborgen we de privacy? Architect en Future city maker Tom van Arman houdt zich op het Marineterrein dagelijks bezig met deze vraag.

Voorbeelden van hoe het niet moet zijn er al te over, weet Tom van Arman. ‘Of we het nou leuk vinden of niet, op wereldwijde schaal herken ik twee modellen’, zegt hij. ‘In China wordt cameratechnologie gebruikt om een surveillancestaat te creëren, om de bevolking in de gaten te houden, goed gedrag te belonen en slecht gedrag af te straffen. Het Amerikaanse model, surveillance capitalism, is gericht op commercie: data verkregen met camera’s, denk aan leeftijd, geslacht of welk kledingmerk iemand draagt, worden verkocht aan de hoogste bieder. Hetzelfde geldt voor data die worden verzameld door techbedrijven als Google en Amazon. Dit soort data zijn van grote waarde voor marketeers en zijn inmiddels meer waard dan olie.’

Privacy waarborgen
Er is dus alle reden om heel voorzichtig met deze technologie om te gaan. Tom: ‘Ook hier kan heel snel een Big Brother-achtig scenario ontstaan. We moeten ons dus afvragen wat voor samenleving we willen. In de toekomst zal het aantal camera’s in de openbare ruimte toenemen, op drones of autonome voertuigen, en we moeten keuzes maken om te zorgen dat die technologie onze privacy niet schendt. Want tegelijkertijd kunnen die camera’s ook bijdragen aan een betere leefomgeving. De grote vraag is altijd: baat het of schaadt het?’

Drukte monitoren
Er kunnen namelijk ook heel veel voordelen aan slim gebruik van camera’s zitten, zeker in coronatijd. Op het Marineterrein is Tom betrokken bij een experiment met een druktemeter. ‘Met de camera’s op het Marineterrein kunnen we meten in welke richting mensen zich verplaatsen, waar het druk is en waar té druk. Met die data kunnen we mensen informeren dat het beter is om een bepaalde plek niet op te zoeken en hen suggesties geven voor andere plekken. De kennis die we met dit experiment opdoen kan vervolgens ingezet worden op grote schaal. Bedenk je bijvoorbeeld dat een stad als Amsterdam, met een inwoneraantal van 800 duizend mensen, 12 miljoen hotelovernachtingen per jaar heeft. Als we die drukte in kaart kunnen brengen, kunnen mensen op hun smartphone of op digitale borden in de openbare ruimte zien waar het op dat moment druk is en ervoor kiezen om ergens anders heen te gaan. Hetzelfde idee kan worden toegepast bij bijvoorbeeld festivals of grote evenementen als Sail.’  

Debat over digitale rechten
Maar, benadrukt Tom, we moeten er constant bij stilstaan of de data op een veilige manier verkregen en verwerkt worden. Hij wil daarom het debat rond deze technologie aanzwengelen. ‘Digitale rechten zijn mensenrechten. In de openbare ruimte krijg je geen pop-ups met de vraag of je cookies accepteert terwijl je gedrag en bewegingen wel gevolgd kunnen worden. Het is belangrijk dat iedereen ook in de toekomst gewoon anoniem over straat kan. Daarom is het belangrijk met elkaar het gesprek aan te gaan over onze digitale rechten en hoe we die het best kunnen beschermen.’

Nieuwe technologie testen
Dat gesprek hoopt Tom op het Marineterrein te voeren. ‘Dit is een testgebied midden in de stad waar we experimenten kunnen uitvoeren die nergens anders kunnen. Dat stelt ons ook in staat om mensen te confronteren met nieuwe technologie. Je loopt hier rond maar wordt wel gefilmd, wat betekent dat voor jou? Met feedback die we van bezoekers van het Marineterrein krijgen, kunnen we technologie ontwikkelen die de inwoner centraal stelt en uitgaat van het verbeteren van de leefomgeving.’ Onlangs hielden onderzoekers van AMS Institute met Shutterup een enquête met de vraag of bezoekers zich meer op hun gemak voelden als een camera tijdelijk wordt afgedekt zodat duidelijk is dat deze niets registreert. 

Goede voorbeeld
Met het experiment met de druktemeter wil Tom het goede voorbeeld geven. Alle videobeelden die op het Marineterrein worden verzameld, worden via een beveiligde end-to-end encryptieverbinding lokaal verwerkt tot data en daarna gewist. Niets komt in de cloud terecht en personen zijn niet herkenbaar. ‘Daarnaast kunnen we onszelf toetsen met de zes principes van Tada,’ zegt Tom, ‘en zo zorgen dat we altijd de privacy van bezoekers waarborgen. Een camera is de meest invasieve technologie die er is dus moeten we er ethisch verantwoord mee omgaan. Zo kunnen we toewerken naar technologie die een stad leefbaarder maakt vanuit een ontwerp dat gericht is op privacy van de bewoners en verbetering van onze stad.’

Tekst: Sjoerd Ponstein