Into D’mentia evolueert in VR

Into D’mentia laat mantelzorgers en zorgprofessionals ervaren hoe het is om het beginnend stadium van dementie te hebben. Het project van Marineterrein Amsterdam-communitylid IJsfontein loopt sinds 2011 en is uniek omdat gebruikers zelf kunnen voelen hoe verwarrend en eenzaam dementie kan zijn. Om deze ervaring voor nog meer mensen toegankelijk te maken, werkt IJsfontein nu aan een virtual-realityversie. 

In een grote cabine is een woning nagebouwd, compleet met keuken, wc en meubels. Het is een bekend beeld voor de bezoeker, maar toch ook vreemd, legt medeoprichter van IJsfontein Hayo Wagenaar uit. ‘De cabine is tijdens deze ervaring voor je gevoel klaarblijkelijk jouw woning. Als je naar binnen gaat, krijg je een vestje met speakers aan. Het geluid uit die speakers is je interne stem die je vertelt om de boodschappen die je net hebt gedaan in de koelkast te doen of even de radio aan te zetten. Maar waar is die koelkast? En hoe zet je die radio aan? Je bent een vreemde in je eigen huis en je snapt niet waarom je dingen niet kan vinden of waarom bepaalde handelingen niet lukken.’ 

“Ik open mijn tas. Er zit een pak melk, een paar plakken kaas en
een ons leverworst in. Goed. Dat moet in de koelkast.
Ik open een van de deurtjes in de keuken. Een kastje met borden. 
Achter het volgende deurtje staan pannen. De volgende dan. Zoetwaren.
Deze dan? Hebbes! Hm. Daar staan al zes pakken melk.
En kaas en leverworst is er ook nog tot sint-juttemis.

Uit: Familieopstelling, Kluun

Meer empathie
Into D’mentia is bedoeld om mantelzorgers en zorgprofessionals een kijkje in het hoofd van iemand met dementie te geven. Want meer begrip zorgt voor meer empathie, zegt Hayo. ‘Mantelzorgers worden soms gek van hun vader of moeder. De erkenning en herkenning van de eerste tekenen van dementie is er niet altijd en dat levert frustratie op. In de cabine is de mantelzorger zelf dementerend en wordt geconfronteerd met zichzelf via een projectie op de muur. Die projectie laat mantelzorgers zien hoe zij zelf met hun vader of moeder omgaan. Dat is een intense beleving die soms leidt tot verdriet of woede, maar uiteindelijk tot meer begrip voor de dementerende.’

“‘Pap!’ 
Pap? Wacht even, is dat mijn dochter? 
‘Wat deed je nou? Ik schrik me rot van die harde muziek!
En wat doe je met die boodschappentas?
We zouden toch samen boodschappen doen vandaag?
Nee hè, zeg nu niet dat je alweer leverworst en melk en kaas hebt gekocht.’
Ik word steeds kleiner.
Ik ben een kind dat vermanend wordt toegesproken. 

Uit: Familieopstelling, Kluun

Effectieve ervaring
IJsfontein maakte Into D’mentia in nauwe samenwerking met de Tilburg University, de Vrije Universiteit, mantelzorgers en zorginstellingen. Tijdens de ontwikkeling was alles erop gericht om een zo gedetailleerd mogelijke ervaring van een dementerend persoon te bieden. ‘Op basis van een verzameling verhalen van bijvoorbeeld mantelzorgers hebben we een scenario geschreven waarmee een algehele ervaring ontstaat die mensen herkennen’, zegt Hayo. ‘En dat is effectief gebleken. Het raakt mensen, het ontroert ze en het leert ze empathischer met een dementerende om te gaan.’ 

Van cabine naar VR-bril
Maar het kan altijd beter. Want ook al is Into D’mentia een succes, de cabine is enorm en heeft een half miljoen euro gekost. Daarbij moet de cabine op een vrachtwagen getakeld worden om hem door het land te verplaatsen, kan er maar een persoon tegelijk in en duurt de ervaring 25 minuten. ‘Niet echt schaalbaar dus’, zoals Hayo het verwoordt. ‘Daarom zijn we op zoek gegaan naar een manier om dezelfde kwaliteit in een nieuwe vorm te gieten. Met virtual reality (VR) willen we de ervaring van de cabine nu naar een VR-bril gaan vertalen.’ 

“Mijn dochter zit aan de telefoon over me te praten.
Ze zal proberen of ze me morgen meekrijgt naar de verjaardag van Catootje
(who the fuck is Catootje), maar ze twijfelt of dat niet te veel prikkels zal opleveren zodat ik weer dagen onrustig ben.
Ze praat over me alsof ik het niet kan horen.
Hallo! Ik heb alzheimer, ik ben niet doof!
Ze vertelt over Bram, mijn beste vriend volgens haar,
die gisteren nog op bezoek is geweest.
Ik weet niet wie Bram is, laat staan dat hij hier gisteren is geweest.

Uit: Familieopstelling, Kluun

Acteurs in 3D
Het grootste voordeel is natuurlijk dat voor de VR-versie van Into D’mentia enkel een bril nodig is en geen cabine van vijf ton. Dat betekent dat meer mensen voor minder geld de ervaring kunnen beleven. Maar volgens Hayo kan VR de ervaring zelfs verbeteren. ‘Met VR kunnen we allerlei droombeelden of visioenen visualiseren. En met de nieuwste technologieën kunnen we acteurs in 3D als mantelzorger in Into D’mentia plaatsen. Die kunnen dan echt om je heen lopen en heel dichtbij komen zodat de irritatie of het onbegrip nog echter wordt. Er zijn maar een paar studio’s in de wereld die dit soort opnames kunnen maken dus wordt het echt een vernieuwende en innovatieve toevoeging.’ 

Onbekend terrein
Een flinke klus om dit voor elkaar te krijgen wordt het wel. ‘We moeten ineens met heel andere dingen rekening gaan houden’, zegt Hayo. ‘Met een VR-bril op moet het net zijn alsof de mantelzorger je in de virtuele wereld aankijkt. Dus moeten we nadenken over kijkrichtingen en timing. Bovendien moeten de acteurs in een green-screenstudio in het niets acteren alsof ze in een woning rondlopen. De keukenkastjes ontwijken, langs de bank lopen en tegelijk interacteren met de dementerende terwijl dat allemaal later pas in VR gevisualiseerd wordt. We begeven ons hiermee op onbekend terrein maar dat maakt het wel extra spannend.’  

Betere kwaliteit van leven
Bij de VR-variant van Into D’mentia krijgen mantelzorgers en zorgprofessionals een introductie, begeleiding en een gesprek achteraf. Alles om ze zo goed mogelijk te laten beseffen hoe iemand met dementie de wereld ervaart. Hayo: ‘Mensen worden steeds ouder en daarmee wordt dementie een steeds groter probleem. Dat is voor directbetrokkenen zwaar, maar het brengt ook hogere zorgkosten met zich mee. Meer empathie levert zowel een mantelzorger als een iemand met dementie een betere kwaliteit van leven op en bovendien kan de dementerende langer thuis blijven wonen. Met de VR-variant van Into D’mentia kunnen we meer mensen bereiken, brengen we de kosten omlaag en bieden we de bijzondere ervaring van het in de schoenen stappen van iemand met dementie. Er is allerlei informatie over dementie beschikbaar, maar het zelf ervaren is uniek en heel indrukwekkend.’

“Op het beeldscherm vraagt mijn dochter of ik koffie wil zetten,
maar dat wil ik niet, ik durf niet,
ik heb geen zin om weer de verkeerde kastjes open te doen, 
op zoek te gaan naar koffie en filters en mokken,
en straks zal je zien dat dat koffieapparaat ook weer iets heel geks doet (….). Daar is mijn innerlijke stem weer. ‘Je moet plassen.’
Gelukkig. Dat weet ik nog. Die andere deur in het halletje.
Ik loop erheen, open de deur naar de wc en …
Sta weer buiten bij de hoofdingang van verzorgingstehuis Padua.
Mijn zus staat triomfantelijk te lachen. ‘Dè war leuk hè?’
Ik schud mijn hoofd. ‘Nee, wat een kutgevoel zeg.’
‘Zodoende’, zegt mijn zus. ‘Dit heeft ons mam iedere dag.’

Uit: Familieopstelling, Kluun

Tekst: Sjoerd Ponstein